ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΛΙΠΑΝΣΗ

Στην βιολογική γεωργία η κάλυψη των απωλειών πρέπει να γίνεται με υλικά που παράγει το ίδιο το αγρόκτημα. Η κεντρική ιδέα είναι η μείωση των εισροών στο αγρόκτημα. Υλικά όπως κοπριά ζώων, κομπόστ φυτικών υλικών (φύκια, στράφυλα, κλαδιά, χόρτα κτλ), στάχτη, αποτελούν τα κυρίαρχα υλικά αναβάθμισης της θρεπτικής αξίας του εδάφους. Σημαντικό επίσης ρόλο παίζουν και οι χλωρές λιπάνσεις, η καλλιέργεια και ενσωμάτωση δηλ. στο έδαφος φυτών όπως ψυχανθή, σιτηρά, κραμβοειδή κ.α.  

Μόνο όταν δεν μπορούμε να καλύψουμε τις ανάγκες θρέψης, μας δίδεται η δυνατότητα χρήσης (*) επεξεργασμένων οργανικών άλλα και ανόργανων υλικών θρέψης.

 

Τα εγκεκριμένα υλικά θρέψης υπάρχουν στο εμπόριο σε διάφορα μίγματα και με διαφορετικές συνθέσεις π.χ. σκέτο άζωτο από δερματάλευρα (10,5-0-0), σκέτο φώσφορο από φωσφορίτες (1-20-0), σκέτο κάλι από θειικό κάλι (0-0-50), σκέτο μαγνήσιο από κιζερίτη (0-0-0/27), μίγματα θειικού καλιομαγνήσιου (0-0-30/10) ή (0-0-35/7), σύνθετα μίγματα (5-5-10/2) ή (4-7-4/2) ή (9-5-4) κ.α. 

Από τα ανόργανα υλικά θρέψης μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και το σύνολο των ιχνοστοιχείων όπως βόριο, σίδηρος, ψευδάργυρος, μαγγάνιο, μολυβδαίνιο και χαλκό.

 

Όπως γίνεται κατανοητό, η κάλυψη των αναγκών θρέψης των καλλιεργειών μας δεν είναι μονόδρομος άλλα υπάρχουν πολλές εναλλακτικές λύσεις. Μια είναι σίγουρα η πιο ενδεδειγμένη για την δική μας καλλιέργεια. Η απόφαση απαιτεί γνώση των ιδιαιτεροτήτων της δική μας καλλιέργειας, όπως χημική σύνθεση εδάφους, παραγωγικότητα, διαθέσιμες φυσικές πρώτες ύλες, κόστος εμπορικών σκευασμάτων….

ΥΓ. : Οι αριθμοί στα προϊόντα θρέψης υποδηλώνουν την επί της % σύνθεση τους σε :

(Άζωτο % – Φώσφορος % – Κάλι % / Μαγνήσιο %)                      

(*) Μετά από διαπίστωση της ανάγκης από τον οργανισμό πιστοποίησης. 

ΛΙΠΑΝΣΗ ΓΕΝΙΚΑ

Η λίπανση των φυτών μπορεί να γίνει με δύο τρόπους προσέγγισης :

 

1. Θεωρώ ότι το χώμα είναι ο άγνωστος Χ. Κάνω ανάλυση εδάφους, βρίσκω τι ελλείψεις έχει το χώμα, γνωρίζω τι απαιτήσεις έχει το φυτό και συμπληρώνω ανάλογα.

2. Θεωρώ ότι αρχικά το έδαφος είναι πλήρες σε θρεπτικά στοιχεία (ίσως λίγο αυθαίρετα). Συμπληρώνω με την λίπανση κάθε έτος τα θρεπτικά στοιχεία που αφαιρούνται  με την παραγωγή, προσαυξημένα με τις τυχών απώλειες λόγω έκπλυσης, εξάτμισης, δέσμευσης κτλ. 

 

Σε μικρά αγροκτήματα, των μερικών στρεμμάτων, μπορεί κάποια στιγμή να γίνει μια ανάλυση για να έχουμε μια ιδέα του τι υπάρχει στο χώμα μας, άλλα σε γενικές γραμμές προσωπικά προτείνω την δεύτερη προσέγγιση. Παράλληλα παρακολουθώ το φυτό μου. Αν παρουσιάζει, κιτρινίσματα, καψίματα, παραμορφώσεις, προβλήματα στην καρπόδεση, προβλήματα στην παραγωγή, προσπαθώ καταρχήν μακροσκοπικά να τα αιτιολογήσω. Μόνο όταν δεν μπορώ μακροσκοπικά να βρω με σιγουριά λύση καταφεύγω σε αναλύσεις. 

Το πρόβλημα με τις αναλύσεις είναι ότι καταρχήν έχουν ένα κόστος (50-60Ε) που δεν δικαιολογείτε σε μικρά αγροκτήματα, επίσης συχνά δεν έχουν την αξιοπιστία που θέλουμε είτε λόγω κακής δειγματοληψίας είτε λόγω λανθασμένης επιλογής από τα εργαστήρια κατάλληλης μεθόδου ανάλυσης.  

 

Ο τελικός προσδιορισμός της ποσότητας των απαιτούμενων θρεπτικών στοιχείων σε κάθε καλλιέργεια εξαρτάται από πολλούς παράγοντες (εδαφο-κλιματικούς, ποικιλίας, μορφής καλλιέργειας)  και τελικά επηρεάζει τόσο την ποσότητα της παραγωγής αλλά και την ποιότητα.

 Ο Κουκουλάκης (1995) π.χ. προσδιορίζει τις απώλειες ανά τόνο σταφυλιών οινοποίησης στα 8 κιλά αζώτου (Ν) – 3 κιλά φωσφόρου (P2O5), 10 κιλά κάλιο (Κ2Ο) και 2 κιλά μαγνήσιο (ΜgO) και  ο Dr. S. D. Sichuan (India 1999) αναφέρει ότι  για κάθε τόνο κληματίδων που απομακρύνουμε αφαιρούμε από το έδαφος 2,5 κιλά Ν – 0,5 κιλό P2O5 και 2,5 κιλά Κ2Ο.  Μια πρόχειρη προσέγγιση στις απαιτήσεις, για απέλι μέσης απόδοσης, θα μπορούσε να είναι άζωτο γύρω στις 10 μονάδες, φώσφορος γύρω στις 5 μονάδες, κάλιο γύρω στις 15-18 μονάδες και μαγνήσιο 3-5 μονάδες. Δηλ. 100 κιλά λιπάσματος με γενική σύνθεση 10-5-18/5 (σχέση αζώτου προς κάλιο περίπου 2/3).  

Προσωπικά προτιμώ την λίπανση με απλά θρεπτικά στοιχεία ώστε να βάλω νωρίς τα δυσκίνητα καλιοφωσφορικά λιπάσματα και όψιμα το άζωτο. Έτσι στο παράδειγμα του αμπελιού βάζω τέλη φθινοπώρου με αρχές χειμώνα 30-35 κιλά καλιομαγνήσιο 0-0-30/10 + 25 κιλά απλό φωσφορικό 1-20-0 (αν μπορώ σε λάκκους) και τέλη χειμώνα, πρωϊμότερα ή οψιμότερα ανάλογα τις βροχοπτώσεις τα αζωτούχα .  

Το αμπέλι απορροφά το 65-70% του αζώτου και το 90% του φώσφορου από την έναρξη της βλάστησης μέχρι την πλήρη άνθηση ενώ το 60-70% του καλίου τις τρεις πρώτες εβδομάδες μετά την άνθηση (Κλάδος Ζ. 1994). Έτσι δεν πρέπει να καθυστερούμε υπερβολικά την λίπανση εκτός και εάν έχουμε πολύ αμμώδη εδάφη και βρισκόμαστε σε περιοχή με πολλά όψιμα νερά.   Αν επιλέξουμε μικτό λίπασμα μπαίνει σκορπιστά πάνω στην γραμμή των κλημάτων. 

ΦΥΚΙΑ

Τα φύκια αποτελούν δώρο θεού, ένα δωρεάν λίπασμα στις παραλίες μας. Ωστόσο για να μεγιστοποιήσουμε το όφελος από την χρήση τους θα πρέπει να προσέξουμε μερικά πράγματα. 

Καταρχήν αποφεύγουμε να τα χρησιμοποιήσουμε αμέσως καθώς το αλάτι που έχουν αθροιστικά θα δημιουργήσει πρόβλημα αλατότητας στα φυτά μας. Επίσης το ότι είναι αζύμωτο θα σοκάρει το φυτό μας καθώς οι μικροοργανισμοί που θα επιδοθούν στην αποδόμηση του θα ανταγωνιστούν τα θρεπτικά στοιχεία του φυτού μας. 

Προτείνεται να απλωθούν σε χέρσο χώρο, ώστε η βροχή να μπορέσει να τα ξεπλύνει, και προσθήκη φωσφόρου και αζώτου (περίπου 3 κιλά φωσφορική αμμωνίας ανα κυβικό) για θρέψη των μικροοργανσμών (βελτίωση σχέσης Ν/C/Ρ που στα φύκια έχει την δραματική τιμή 106/16/1). Μετά από 2 μήνες ανακατεύουμε και ξαναπροσθέτουμε άζωτο για να ολοκληρωθεί η ζύμωση (η οποία είναι αερόβιος). 

Όταν υπάρχει η δυνατότητα στρωμάτωσης  των φυκιών σε επάλληλες στρώσεις με φύλλα ελιάς, χώμα και άλλα κομποστ το τελικό προϊόν υπερτερεί καθώς μειώνονται οι απώλειες θρεπτικών στοιχείων κυρίως λόγω της απορρόφησης τους από το χώμα αλλά και από το περισσότερο πορώδες κομπόστ , και αυξάνεται η πληρότητα σε θρεπτικά στοιχεία λόγω της ποικιλότητας των υλικών. Επίσης η μίξη επιταχύνει την έκπλυση του αλατιού καθώς στα ομογενή φύκια το νερό απορρέει χωρίς να διεισδύει.  

Αν παρά ταύτα επιμένετε να το εφαρμόζετε κατευθείαν στο χωράφι καλό είναι να τα ξεπλύνετε όσο γίνεται καλύτερα πριν την εφαρμογή, και να τα προσθέτετε μέσα φθινοπώρου με αρχές χειμώνα μήπως και αποδομηθούν  μερικώς μέχρι την άνοιξη (δύσκολο ωστόσο λόγω των συνθηκών – αναερόβιες συνθήκες στο χώμα και χαμηλές θερμοκρασίες).

Η σύνθεση των φυκιών στα κύρια μακροστοιχεία είναι περίπου 0,6% άζωτο, 0,1% φώσφορο και 1,1% κάλι. Δηλ. στον τόνο βάζω 6 κιλά. αζώτου, 1 κιλό φώσφορο και 11 κιλά κάλι. Για την λίπανση π.χ. του αμπελιού απαιτούνται περίπου από 1,5 – 2 τόνους το στρέμμα.

Στο εμπόριο υπάρχουν και εκχυλίσματα φυκιών. Εδώ με  ειδικές τεχνικές εκχύλισης παίρνουμε θρεπτικά στοιχεία, πρωτεϊνες και φυσικές ορμόνες από τα φύκια. Ωστόσο η χρήση των εκχυλισμάτων δεν αντικαθιστά την χρήση της κομπόστας φυκιών. Στην λίπανση με οργανική ουσία έχουμε να κάνουμε με μεγάλες ποσότητες. Αυτό ωστόσο δεν είναι απαραίτητα κακό γιατί στην λίπανση με οργανική ουσία δεν στοχεύουμε στα απλά θρεπτικά στοιχεία που αυτή περιέχει (αυτά μπορούμε πολύ εύκολα να τα βρούμε σε ανόργανα λιπάσματα) , αλλά στην ίδια την οργανική ουσία που βελτιώνει την δομή και γονιμότητα του εδάφους. (Αύξηση πορώδους, σχηματισμός σταθερών συσσωματωμάτων στο χώμα, βελτίωση αερισμού ρίζας, συγκράτηση νερού, αύξηση της ικανότητας συγκράτησης θρεπτικών στοιχείων, αύξηση της δράσης των μικροοργανισμών εντός του εδάφους κ.α.)

ΣΤΑΧΤΥ

Σχετικά με την στάχτη θα μπορούσαμε να κάνουμε την εξής γενική προσέγγιση.

 

Η μέση σύνθεση του φυτού είναι 80% νερό και 20% ξηρή ύλη.

 

Το 20% της ξηρής ύλης αποτελείται από :  

                                                                        78% υδατάνθρακες

                                                12% πρωτεΐνες

                                                                        4% λίπη

                                                                        6% τέφρα (στάχτη).

 

Η στάχτη είναι αυτό που μένει όταν κάψουμε την ξηρή ύλη. Οι υδατάνθρακες, οι πρωτεΐνες και τα λίπη καίγονται.  Η μέση σύνθεση της στάχτης είναι :       

42% κάλι

                                    24% οξυγόνο

                                    7% χλώριο

                                    7% πυρίτιο

                                    5% φώσφορο

                                    5% ασβέστιο

                                    4% μαγνήσιο

                                    4% θείο

                                    1% νάτριο

                                    1% ιχνοστοιχεία (Σίδηρο, Βόριο, Ψευδάργυρο, Μαγγάνιο,

     Χαλκό, Μολυβδαίνιο).

  

Όπως βλέπουμε στην στάχτη βρίσκεται το σύνολο των ανόργανων θρεπτικών στοιχείων που το φυτό απορρόφησε από το έδαφος. Εξαίρεση αποτελεί φυσικά το ασταθέστατο άζωτο που μετατρέπεται κατά την καύση σε αέριο.

 

Ως εκ τούτου η στάχτη αποτελεί ένα άριστο λίπασμα πλούσιο σε κάλι, με ικανή ποσότητα μακροστοιχείων και ιχνοστοιχείων. Ενδεικτικά η στάχτη έχει την ίδια πυκνότητα σε κάλι με το θειικό κάλι. (Θειικό κάλι = 50 % Κ₂Ο ~ 41,5% καθαρό Κάλι ). 

Ετσι π.χ. με 35 κιλά στάχτης στο στρέμμα καλύπτουν το σύνολο των καλιούχων αναγκών του αμπελιού (~18 μονάδες).

  

Υ.Γ.:  Στην φυλλοδιαγνωστική ανάλυση από την σύνθεση της στάχτης προσπαθούμε να διαγνώσουμε την θρεπτική κατάσταση του φυτού μας.

   

ΚΟΠΡΙΑ

Η κοπριά αποτελεί το «όλον» ενώ η στάχτη αποτελεί ένα πολύ μικρό «κομμάτι» της.

 

Η στάχτη, όπως είπαμε και παραπάνω, είναι απογυμνωμένο το ανόργανο κλάσμα της οργανικής ουσίας, που είχαμε πριν την καύση και μάλιστα χωρίς το άζωτο.  Το μόνο που έχει να προσφέρει λοιπόν η στάχτη στο φυτό μας είναι τα ανόργανα αυτά θρεπτικά στοιχεία και τίποτα παραπάνω.

 

Η κοπριά από την άλλη έχει το σύνολο των ανόργανων θρεπτικών στοιχείων, μαζί με το πολυτιμότερο στοιχείο της θρέψης το άζωτο. Ωστόσο και παρά την ύπαρξη του συνόλου των ανόργανων θρεπτικών σε αυτήν, η αξία της κοπριάς δεν περιορίζεται στην ανόργανη θρέψη. Η αξία της κοπριάς βρίσκεται στην ίδια την οργανική ουσία που την συνθέτει.

 Κυτταρίνη (20-40%), ημικυτταρίνη (10-20%), πηκτίνη (10-20%), λιγνίνη (20-40%), πρωτεΐνες και νουκλεϊκά οξέα (6%), λίποι , κήροι και ρητίνες (1%). Αυτός ο πλούτος οργανικών ενώσεων πλούσιων σε ενέργεια έρχεται να δώσει ζωή στο έδαφος μας. Μικροοργανισμοί, γεωσκώληκες, νηματώδεις και άλλοι οργανισμοί εντός του εδάφους αναλαμβάνουν την μετουσίωση της ακατέργαστης κοπριάς σε «χούμο». Κατά την διαδικασία αυτή της βιολογικής «καύσης» της κοπριάς ελευθερώνονται σταδιακά και τα ανόργανα θρεπτικά στοιχεία της. Ο χούμος μπορούμε να πούμε ότι είναι το «απόσταγμα» της κοπριάς. Αποτελείται από μη χουμικές ουσίες που είναι απλά οργανικά οξέα (μεταξύ αυτών τα γνωστά μας οξικό, τρυγικό και κιτρικό οξύ), και τις χουμικές ουσίες  που είναι οι χουμίνες, τα φουλβικά και τα χουμικά οξέα. Οι χουμικές αυτές ουσίες έχουν έντονες κολλοειδείς ιδιότητες, πολύ μεγάλη ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων (CEC ~ 300me/100g), σχηματίζουν με κατιόντα χηλικές ενώσεις και έχουν μεγάλη ικανότητα απορρόφησης και απενεργοποίησης οργανικών χημικών ουσιών (π.χ. ζιζανιοκτόνα).   

Η ευεργετική συνεπώς δράση της οργανικής ουσίας, πέραν από την θρεπτική της αξία, επεκτείνεται στην βελτίωση της δομής του εδάφους, παρέχει στο έδαφος την ενέργεια για την βιολογική δραστηριοποίηση των μικροοργανισμών, συμβάλει στην προστασία του περιβάλλοντος λόγω της προσροφητικής της ικανότητας, συγκρατώντας τοξικές ουσίες και βαρέα μέταλλα φυσικής ή ανθρωπογενούς προέλευσης, συμβάλει στην αύξηση της ικανότητας του εδάφους να ανταλλάσει θρεπτικά στοιχεία (CEC), στην απελευθέρωση και κινητοποίηση δεσμευμένων στοιχείων στα ορυκτά του εδάφους, αυξάνει την ικανότητα του εδάφους να συγκρατεί νερό, βελτιώνει την ικανότητα του εδάφους να απορροφά την ηλιακή ενέργεια κτλ. κτλ.

 

Οι παραπάνω θετικές επιδράσεις, που πολύ επιγραμματικά αναφέρουμε, δεν αποτελούν προνόμιο μόνο της κοπριάς αλλά όλων των οργανικών υλικών (φύλλα, κλαδιά που αλέθουμε, αγριόχορτα, οργανικά κομπόστ, φύκια κτλ). Στην χώρα μας που, λόγω των ξηροθερμικών συνθηκών, έχουμε μειωμένη παραγωγή οργανικής ουσίας αλλά και ταχύτατη «καύση» της εντός του εδάφους, η οργανική ουσία είναι πάντα ελλειμματική. Όλες οι ενέργειες μας θα πρέπει να συντείνουν στην αύξηση των εισροών της στο έδαφος και στην μείωση των απωλειών.

 

Μια πρόχειρη τώρα εικόνα της σύνθεσης της κοπριάς διάφορων ζώων είναι η παρακάτω :

ΖΩΟ	ΝΕΡΟ %	Ν%(Άζωτο)	Ρ2Ο5%(Φώσφορος)	Κ2Ο%(Κάλι)
ΑΓΕΛΑΔΑ ΓΑΛΑΚΤΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ.	85	0,45	0,12	0,34
ΑΓΕΛΑΔΑ ΠΑΧΥΝΣΗΣ	85	0,54	0,21	0,32
ΠΟΥΛΕΡΙΚΑ	62	1,35	0,65	0,32
ΧΟΙΡΟΣ	85	0,58	0,32	0,49
ΠΡΟΒΑΤΟ	66	1,04	0,32	0,98
ΙΠΠΟΣ	66	0,67	0,2	0,6

 

Αν θέλουμε να λιπάνουμε π.χ. το αμπέλι μας με κοπριά από κότα θα πρέπει, σύμφωνα με τον παραπάνω πίνακα, να βάλουμε περίπου 900 κιλά. Αν υπολογίσουμε θα δούμε ότι με τα 900 κιλά κοπριάς κότας προσθέτουμε περίπου 12 κιλά Αζώτου, 5,8 κιλά Φωσφόρου και 2,9 κιλά καλίου.

 

Σύμφωνα με την γενική προσέγγιση λίπανσης του αμπελιού μας λείπουν τουλάχιστον 15 κιλά καλίου οπότε ή θα βάλουμε επιπλέον 30 κιλά θειικό κάλι (0-0-50) ή 30 κιλά στάχτη.

 

ΥΓ1. Στην πολύ πρόχειρη αυτή προσέγγιση δεν αναφέρουμε τυχόν αρνητικές επιδράσεις της κοπριάς καθώς η σωστή χρήση της ή τις περιορίζει ή τις αναιρεί τελείως.

 

ΥΓ2. Η κοπριά σε κάθε περίπτωση μπορεί πριν την εφαρμογή της στο έδαφος να απολυμανθεί π.χ. με ατμό ή με ηλιοαπολύμανση για καταστροφή παθογόνων μικροοργανισμών και σπόρων ζιζανίων.

 

ΣΤΡΑΦΥΛΛΑ

Η περιεκτικότητα σε ανόργανα θρεπτικά στοιχεία στα «εκθλίμματα σταφυλιών», πριν ή μετά την απόσταξη δεν αναμένουμε να διαφοροποιείται σημαντικά. Ακόμα και το άζωτο, δεσμευμένο σε οργανικές ενώσεις σε ποσοστό μεγαλύτερο από 95%, δεν ελευθερώνεται – χάνεται, στις θερμοκρασίες απόσταξης του τσίπουρου.

 

Διαφοροποίηση στην σύνθεση των στράφυλλων έχουμε ανάλογα με την θρεπτική κατάσταση του αμπελιού που τα πήραμε. Για παράδειγμα από ένα αμπέλι που πεινά όλα τα προϊόντα και υποπροϊόντα θα είναι λειψά σε θρεπτικά στοιχεία.  Μια γενική, πάραυτα,  προσέγγιση σύνθεσης, στα κύρια ανόργανα θρεπτικά στοιχεία, των «εκθλιμμάτων σταφυλιών» είναι:

 

2,5% Άζωτο (N) -  1% Φώσφορο (P₂O₅) – 2,5% Κάλι (Κ₂Ο) – 0,5% Μαγνήσιο (ΜgO) 

 

Αν τώρα π.χ. σε ένα αμπέλι βάλουμε 480 κιλά «εκθλιμμάτων σταφυλιών» στο στρέμμα θα πάρουμε :

 

12 Μονάδες αζώτου.

4,8 Μονάδες φωσφόρου.

12 Μονάδες καλίου.

2,4 Μονάδες Μαγνησίου.

 

Σύμφωνα με την γενική φόρμουλα λίπανσης του αμπελιού, η οποία ως γενική δεν είναι απαραίτητα και η ορθότερη στο δικό μας αμπέλι ^(*), είμαστε ελλειμματικοί σε κάλι κατά 6 μονάδες. Άρα ή συμπληρώνουμε 12 κιλά θειικό κάλι (0-0-50) ή 20 κιλά καλιομαγνήσιο (0-0-30/10) στο στρέμμα. 

   (*) Αν το αμπέλι έχει μεγάλο μέγεθος, που να δικαιολογεί το κόστος ανάλυσης,  το ορθότερο είναι να γίνει μια ανάλυση εδάφους για τον ακριβή προσδιορισμό των πλεονασματικών και των ελλειμματικών θρεπτικών στοιχείων στο έδαφος μας.